ارزیابی کیفی سیستم روشنایی
برای این که بتوانیم ارزیابی کیفی سیستم روشنایی یک مجموعه را بررسی کنیم، باید موارد مختلفی را به طور هم زمان در نظر بگیریم:
- آرامش بصری (Visual Comfort): به این معنا که با قرار گرفتن در یک محیط، احساس خستگی نکنیم. عواملی مانند نمود رنگ خوب و توزیع یکنواخت درخشندگی در حصول آرامش بصری مؤثر هستند.
- کارایی بصری (Visual Performance): روشنایی محیط باید به اندازه کافی باشد تا نیازهای چشم انسان برای رؤیت اشیا تأمین گردد، از طرفی عواملی که باعث ایجاد خیرگی می‌شوند باید محدود گردند.
- نمود بصری (Visual Ambience): منظور از نمود بصری این است که با انتخاب مناسب رنگ و جهت تابش نور، بتوان اشیا را به‌صورت سه بعدی تشخیص داد.
سطح روشنایی، خیرگی، توزیع هماهنگ درخشندگی، رنگ نور، جهت نور و وضوح رنگ از شاخص‌های کیفی در نورپردازی به شمار می‌روند که در زیر به توضیح آنها می‌پردازیم:
سطح روشنایی:
یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد تحول در استفاده از نور مصنوعی، شدت روشنایی است. شدت روشنایی یک فضای شهری به شار نوری لامپ‌ها، شدت توزیع نور چراغ‌ها، آرایش نصب سیستم نورپردازی و خواص انعکاسی سطح کف بستگی دارد.
خیرگی (Glare):
خیرگی یکی از عوامل آزاردهنده در روشنایی است که باعث محدود شدن حوزه‌ی دید و ایجاد خستگی برای افراد می‌شود و باید تا آنجا که ممکن است به حداقل برسد. استفاده از چراغ نامناسب، قرارگیری چراغ یا پنجره در موقعیت نامناسب و انعکاس بالای سطوح مختلف از عوامل ایجاد خیرگی هستند. خیرگی به دو صورت خیرگی مستقیم (Direct Glare) و خیرگی غیرمستقیم (Indirect Glare) وجود دارد.
خیرگی مستقیم به علت شکل نامناسب منبع نور و قرار دادن منبع روشنایی در محل نامناسب ایجاد می‌شود. وجود یک منبع نوری درخشان در میدان دید باعث ناراحتی افراد (خیرگی روانشناختی) و کاهش کیفیت عملکرد بینایی (خیرگی فیزیولوژیکی) می‌شود. خیرگی در روشنایی محیط‌های بیرونی اهمیت بسیار بیشتری دارد چرا که به‌عنوان‌مثال در مورد روشنایی خیابانی، خیرگی می‌تواند باعث کاهش قدرت دید رانندگان و ایجاد خطرات جانی گردد.
خیرگی غیرمستقیم یا انعکاسی، ناشی از بازتاب نور از روی سطوح صیقلی موجود در میدان دید است که سبب آشفتگی دید و کاهش کنتراست موردنیاز برای دیدن می‌شود. هر سطحی در زاویه نامطلوب و یا با تضاد شدید می‌تواند خیرگی انعکاسی تولید کند که می‌توان آن را با تغییر زاویه یا شدت منبع نور و یا کدر کردن و تغییر رنگ سطح منعکس‌کننده برطرف نمود.
توزیع هماهنگ درخشندگی:
درخشندگی یک سطح به عواملی مثل شدت روشنایی، جهت مسیری که نور به سطح برخورد می‌کند، مشخصه‌های سطوح (صاف، مات یا رنگی بودن آنها) و محلی که سطح ازآنجا دیده می‌شود بستگی دارد.
چنانچه بین درخشندگی محیط اطراف و محیطی که چشم فرد دائماً با آن سروکار دارد، اختلاف بسیار کم (به‌اندازه‌ای که محیط یکنواخت به نظر رسد) یا قابل‌توجهی وجود داشته باشد، فرد خسته می‌شود. در حالت کلی، توصیه می‌شود درخشندگی محیط اطراف یک فرد کمتر از یک سوم درخشندگی سطح کار نباشد. همچنین در مواردی که به دلیل انجام کارهای دقیق لازم است بر روی سطح کار درخشندگی زیادی داشته باشیم مقدار این درخشندگی نباید بیش از ده برابر درخشندگی محیط اطراف باشد. یک راه حل عملی، برای توزیع مناسب درخشندگی در محیط، استفاده از سطوح با ضریب انعکاس مختلف است.
در نورپردازی فضاهای شهری، درخشندگی ملاک اصلی تعیین کیفیت سیستم نورپردازی است. لذا در نورپردازی ابنیه‌ی تاریخی و محوطه‌های بیرونی، توصیه می‌شود سطح روشن شده دارای درخشندگی یکنواختی باشد تا در چشم ناظر به صورت یکسان دیده شود. همچنین در طراحی روشنایی مسیرهای خیابانی به دلایل امنیتی، توزیع هماهنگ درخشندگی موضعی برای شناسایی موانع و خطرات حائز اهمیت است.
رنگ نور:
در فضاهای شهری احجام، بافت‌ها و جزئیات نمای ساختمان با کمک نور زیبایی بیشتری می‌یابند. رنگ نور هر مکان بایستی با توجه به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی و مفاهیم آن مکان انتخاب شود تا علاوه بر تأثیر روانی و فیزیکی بر افراد، بر رفتارها و احساسات آنها و همچنین درک فضایی آنها تأثیر گذارد. وضعیتی که رنگ در فضا ایجاد می‌کند، از طریق گرمی و سردی نور بر احساس، ادراک و سلامت انسان تأثیر می‌گذارد.
جهت نور:
قابلیت تشخیص اشیاء سه‌بعدی، بناها و سطوح تحت تأثیر جهت تابش، نسبت نور و سایه (سایه-روشن) قرار دارد. جهت تابش نور می‌تواند شکل و بافت اشیاء را آشکار سازد و یا آن را عملاً در ابهام باقی گذارد. جهت منبع نور در درک اجسام سه‌بعدی تأثیر به سزایی دارد. توانایی درک احجام متأثر از درجه‌ی نور و سایه‌های است که روی آن وجود دارد.
