ارزیابی کیفی سیستم روشنایی

برای این‌ که بتوانیم ارزیابی کیفی سیستم روشنایی یک مجموعه را بررسی کنیم، باید موارد مختلفی را به‌ طور هم‌ زمان در نظر بگیریم:

سطح روشنایی، خیرگی، توزیع هماهنگ درخشندگی، رنگ نور، جهت نور و وضوح رنگ از شاخص‌­های کیفی در نورپردازی به شمار می‌­روند که در زیر به توضیح آن‌­ها می­‌پردازیم:

یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد تحول در استفاده از نور مصنوعی، شدت روشنایی است. شدت روشنایی یک فضای شهری به شار نوری لامپ‌­ها، شدت توزیع نور چراغ­‌ها، آرایش نصب سیستم نورپردازی و خواص انعکاسی سطح کف بستگی دارد.

خیرگی یکی از عوامل آزاردهنده در روشنایی است که باعث محدود شدن حوزه‌­ی دید و ایجاد خستگی برای افراد می­‌شود و باید تا آنجا که ممکن است به حداقل برسد. استفاده از چراغ نامناسب، قرارگیری چراغ یا پنجره در موقعیت نامناسب و انعکاس بالای سطوح مختلف از عوامل ایجاد خیرگی هستند. خیرگی به دو صورت خیرگی مستقیم (Direct Glare) و خیرگی غیرمستقیم (Indirect Glare) وجود دارد.

خیرگی مستقیم به علت شکل نامناسب منبع نور و قرار دادن منبع روشنایی در محل نامناسب ایجاد می‌­شود. وجود یک منبع نوری درخشان در میدان دید باعث ناراحتی افراد (خیرگی روان­شناختی) و کاهش کیفیت عملکرد بینایی (خیرگی فیزیولوژیکی) می‌­شود. خیرگی در روشنایی محیط­‌های بیرونی اهمیت بسیار بیشتری دارد چرا که به‌عنوان‌مثال در مورد روشنایی خیابانی، خیرگی می‌­تواند باعث کاهش قدرت دید رانندگان و ایجاد خطرات جانی گردد.

خیرگی غیرمستقیم یا انعکاسی، ناشی از بازتاب نور از روی سطوح صیقلی موجود در میدان دید است که سبب آشفتگی دید و کاهش کنتراست موردنیاز برای دیدن می­‌شود. هر سطحی در زاویه نامطلوب و یا با تضاد شدید می­‌تواند خیرگی انعکاسی تولید کند که می­‌توان آن را با تغییر زاویه یا شدت منبع نور و یا کدر کردن و تغییر رنگ سطح منعکس‌کننده برطرف نمود.

درخشندگی یک سطح به عواملی مثل شدت روشنایی، جهت مسیری که نور به سطح برخورد می­‌کند، مشخصه­‌های سطوح (صاف، مات یا رنگی بودن آن­‌ها) و محلی که سطح ازآنجا دیده می‌­شود بستگی دارد.

چنانچه بین درخشندگی محیط اطراف و محیطی که چشم فرد دائماً با آن سروکار دارد، اختلاف بسیار کم (به‌اندازه‌ای که محیط یکنواخت به نظر رسد) یا قابل‌توجهی وجود داشته باشد، فرد خسته می­‌شود. در حالت کلی، توصیه می­‌شود درخشندگی محیط اطراف یک فرد کمتر از یک‌ سوم درخشندگی سطح کار نباشد. همچنین در مواردی که به دلیل انجام کارهای دقیق لازم است بر روی سطح کار درخشندگی زیادی داشته باشیم مقدار این درخشندگی نباید بیش از ده برابر درخشندگی محیط اطراف باشد. یک‌ راه حل عملی، برای توزیع مناسب درخشندگی در محیط، استفاده از سطوح با ضریب انعکاس مختلف است.

در نورپردازی فضاهای شهری، درخشندگی ملاک اصلی تعیین کیفیت سیستم نورپردازی است. لذا در نورپردازی ابنیه‌­ی تاریخی و محوطه­‌های بیرونی، توصیه می‌­شود سطح روشن‌ شده دارای درخشندگی یکنواختی باشد تا در چشم ناظر به‌ صورت یکسان دیده شود. همچنین در طراحی روشنایی مسیرهای خیابانی به دلایل امنیتی، توزیع هماهنگ درخشندگی موضعی برای شناسایی موانع و خطرات حائز اهمیت است.

در فضاهای شهری احجام، بافت‌­ها و جزئیات نمای ساختمان با کمک نور زیبایی بیشتری می­‌یابند. رنگ نور هر مکان بایستی با توجه به جنبه­‌های فرهنگی و اجتماعی و مفاهیم آن­ مکان انتخاب شود تا علاوه بر تأثیر روانی و فیزیکی بر افراد، بر رفتارها و احساسات آن­ها و همچنین درک فضایی آن­ها تأثیر گذارد. وضعیتی که رنگ در فضا ایجاد می­‌کند، از طریق گرمی و سردی نور بر احساس، ادراک و سلامت انسان تأثیر می­‌گذارد.

قابلیت تشخیص اشیاء سه‌بعدی، بناها و سطوح تحت تأثیر جهت تابش، نسبت نور و سایه (سایه-روشن) قرار دارد. جهت تابش نور می­‌تواند شکل و بافت اشیاء را آشکار سازد و یا آن را عملاً در ابهام باقی گذارد. جهت منبع نور در درک اجسام سه‌بعدی تأثیر به سزایی دارد. توانایی درک احجام متأثر از درجه­‌ی نور و سایه‌ه­ای است که روی آن وجود دارد.